یائسگی
Menopause
چکاپ و مراقبتهای دوره ای
یکی از دوره‌های طبیعی زندگی اغلب زنان است که در آن ، عادت ماهیانه(قاعدگی) برای همیشه متوقف می‌گردد و تخمدانها به میزان کمتری هورمونهای زنانه، به خصوص استروژن را ترشح کرده با توجه به عدم تخمک گذاری، آنان دیگر قادر به بچه دار شدن نخواهند بود.
یائسگی معمولاً در حدود سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی با بروز علایم آغاز می‌شود به نحوی که درابتدا عادت ماهیانه نامرتب شده و سپس به‌طور کامل قطع می‌شود. زنانی که به مدت یک سال عادت ماهیانه نداشته باشند یائسه محسوب می‌شوند.
با توجه به تغییرات هورمونی بانوان در این دوران، چکاپ و مراقبتهای دوره ای از جمله انجام آزمایش‌های دوره‌ای شامل سونوگرافی، ماموگرافی و …. ، اصلاح شیوه زندگی ورزش، کنترل وزن، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی و پیشگیری از انزوا، رعایت توصیه‌های تغذیه‌ای و داشتن رژیم غذایی مناسب تحت نظر پزشک متخصص توصیه می گردد تا از بروز بیماریهایی چون تغييرات تناسلي ادراري ، اختلال در خلق‌وخو ، بيماري‌هاي قلبي عروقی، سكته، پوكي استخوان، سرطان و … پیشگیری نمود .
علایم قبل و دوران یائسگی
در دوران قبل از يائسگي :
بدليل كاهش ترشح پروژسترون ، طول پريودهاي ماهيانه كوتاه مي‌‌شود که موجب كـم‌خـونـي ، افـزايش ضخامت آندومتر، رشد فيبروم‌‌هاي رحمي و پريودهاي سنگين مي‌‌شود.
در خانمهاي بالاي ۳۵ سال ، مصرف قرص‌‌هاي پيشگيري از بارداري انواع ضعيف تا سن يائسگي در صورتي‌كه موارد منع مصرف مثل سابقه لخته در عروق، انفاركتوس قلبي و مغزي و يا سرطان پستان يا بيماري‌هاي شديد كبدي وجود نداشته باشد و علاوه بر اين موارد فوق ريسك‌‌هاي ديگر مثل اعتياد به سيگار، فشارخون، بيماري قند، چاقي و مقادير زياد كلسترول خون همراه نباشد ؛ بهترين روش كنترل قاعدگي‌‌هاي نامنظم در اين دوران مي‌‌باشد.
از تغييرات هورموني ديگر در اين دوران که بعد از سن ۴۰ سالگي شايع است ، افزايش هورمون‌‌هاي گونادوتروپين مي‌‌بـاشـد كـه بـدليـل كاهش تخمك‌گذاري رخ مي‌‌دهد و منجر به پرموئي خفيف در اين دوران مي‌‌شود.
در دوران يائسگي:
با توجه به عدم تخمک گذاری و کاهش ترشح هورمون استروژن، علایمی در بانوان ایجاد می شود که از جمله آنها می توان به موارد ذیل، اشاره داشت:
تغييرات تناسلي :
بدليل كاهش استروژن در دوران يائسگي مخاط واژن نازك مي‌‌شود و اين باعث خارش، درد موقع مقاربت و تنگي واژن ميگردد. آتروفي دستگاه ادراري تنـاسـلي بـاعـث ايجاد علائمي مي‌‌شود كه روي كيفيت زندگي تاثير مي‌‌گذارد و براي مثال دچـار عفـونـت مـكرر در مثانه و مجراي ادرار ميگردد.
لکه بینی :
در دوران يـائسـگي ممكن است در ارتـباط بـا خـشـكي واژن و نـازك شـدن مـخـاط تـناسـلي و رحم، لكه بيني‌‌هايي ايجاد شود كه نياز به بررسي جهت رد مشكلات ناشي از سرطان رحم و گردن رحم و يا تخمدان دارد بطوريكه ۲۰ درصد خونريزي‌هاي بعد از يائسگي مي‌‌تواند دليل بر بيماري‌هاي بدخيم باشد. به همين جهت بايد گردن رحم مورد بررسي واقع شود.
توصیه پزشک
- توصيه مي‌‌شود تست پاپ اسمير از ۲۱ سالگي سه سال يكبار در نوع معمول و ۵ سال يكبار در نوع غوطه‌ور در مايع انجام شود تا سن ۶۵-۷۰ سالگي بايد انجام گيرد در صورت غير طبيعي بودن پاپ اسمير يا غير طبيعي بودن ظاهر گردن رحم در معاينه نياز به كولپو‌سكوپي است كه در اين روش گردن رحم با يك ميكروسكوپ سه بعدي با درشت نمائي ۶-۱۶ برابر مورد بررسي واقع مي‌‌شود.
- در تمام خونريزي‌هاي غير طبيعي در دوران يائسگي بايد سونوگرافي واژينال جهت بررسي ضخامت رحم و اندازه تخمدانها، انجام شود و نهايتاً نمونه‌برداري، رحمي به صورت كـورتاژ انجام گيرد. اولين علامت سرطان رحمي در خانمهاي يائسه خونريزي‌هاي واژينال مي‌‌باشد و از اين نظر با اين علامت خانمهاي يائسه بايد مورد بررسي دقيق‌تر واقع شوند.
- تمام خانمهاي يائسه بايد هر ۶ ماه يكبار تحت معاينات لگني واقع شوند به این علت که سرطان تخمدان ، عمدتاً در سنين بالاي ۵۰ سال شايع‌تر است و علائم سرطان تخمدان متاسفانه ديررس است و گاهي در موارد پيشرفته با بزرگي شكم و آسيت (آب داخل شكم) و علائم گوارشي تظاهر مي‌‌نمايد. چون در معـاينـات لـگني بزرگي تخمدان اولين و شاه كليد تشخيص مي‌‌باشد به اين جهت تمام خانمهاي يائسه بايد هر ۶ ماه يكبار تحت معاينات لگني واقع شوند. متاسفانه خيلي از خانمهاي يائسه بدليل اتمام دوران باروري به معاينات پريوديك لگني توجه نمي‌نمايند و به اين دليل ممكن است سرطان تخمدان در مراحل پيشرفته تشخيص داده شود معاينات هر ۶ ماه يكـبار خـصـوصاً در خانم‌‌هايي كه سابقه در فـاميـل درجـه يك مبتلا به سرطان پستـان، تـخمـدان، رحم و روده دارند تـوصيـه مي‌‌شود.
- انـدازه‌گيري مـاركـر شـيميايـي 125CA و سـونـوگـرافـي واژيـنـال بـه تشخيص زودتر سرطان، كـمك بيـشتري مي‌‌نمـايد. حـتي در بـعضي از خـانم‌‌ها با سابقه فاميلي در دوران يائسگي برداشتن پيشگيرانه تخمدان توصيه مي‌‌شود.
- شايعترين سرطان وابسته به جنس در زنان سرطان پستان است كه از سن ۵۰ سال به بالا افزايش مي‌‌يابد. خانمها بطور كلي از سن ۳۰ سالگي خصوصاً بعد از ۵۰ سالگي هر ماه بايد سينه‌‌ها را خودشان مورد معاينه قرار دهند و جهت معاينات پزشكي شش ماه يكبار از پزشكان بخواهند كه سينه هم مورد معاينه واقع شود. معمولا دست خود شخص توده‌‌هاي بالاي۲سانتي‌متر را تشخيص مي‌‌دهد. پزشك ضايعات حدود يك سانتي‌متري را تشخيص مي‌‌دهد به همين دليل آن را وسيله‌اي براي تشخيص زود هنگام اين سرطان مي‌‌دانند. توده‌اي كه توسط دست بيمار در سينه لمس مي‌‌شود بالاي دو سانتي متر است و نشان دهنده مرحله ۲ سرطان سينه است در حالي كه بقاي فرد به اين امر بستگي دارد كه بتوانند توده را قبل از رسيدن به مرحله ۲ يعني قبل از دو سانتي شدن تشخيص دهند و درمان كنند.
- ماموگرافي از سن 40 تـا 50 سالگي دو سال يكبار و از 50 سال به بعد سالي يكبار انجام شود. قدرت تشخيص ماموگرافي و حساسيت آن بالاي 90درصد است . گاهي براي تشخيص بهتر و زماني كه پاسخ ماموگرافي مشكوك است MRI هم براي فرد توصيه مي‌‌شود، اما به دليل گران بودن اين روش كمتر توصيه مي‌‌شود. در خانم‌‌هايي كه سابقه خانوادگي سرطان سينه، تخمدان و رحم روده در دو فاميل درجه يك دارند، صلاح است كه ماموگرافي اوليه در سنين زودتر يعني 30 تا 35 سالگي شروع شود.
- سرطان‌‌هاي ديگر كه بعد از سن ۵۰ سالگي بايد مورد بررسي پيشگيرانه واقع شود سرطان ريه است كه راديوگرافي ريه بايد ساليانه انجام شود.
- سرطان روده بزرگ يا كولون نیز بعد از سن ۵۰ سالگي بايد مورد بررسي پيشگيرانه واقع شود كه بايد با آزمايش مدفوع از نظر خون منفي ساليانه يا كولونوسكوپي پريود يك مورد غربالگري واقع شود.
گر گرفتگی
در ابتدای دوران یائسگی بروز گرگرفتگی بسیار متداول است. در این هنگام با افزایش میزان جریان خون در مناطقی از بدن مانند سر و گردن حالت گرگرفتگی ایجاد می‌شود که حدود ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه ادامه خواهد یافت. استرس و فشارهای روحی می‌توانند سبب تشدید این مسئله گردند. علت اصلی بروز این مشکلات، کاهش میزان هورمون زنانه (استروژن) در بدن میباشد. دفعات گرگرفتگی از هر زنی تا زن دیگر متفاوت است
اختلالات خواب و تعریق شبانه
در هنگامی که گرگرفتگی و تعریق شبانه پدید می‌آید خواب شبانه مختل شده و سبب بیدار شدن فرد از خواب می‌گردد. به هم خوردن میزان طبیعی خواب باعث می‌شود فرد در طی روز بعد احساس ضعف و خستگی نماید.
استئوپوروز و پوکی استخوان
یکی از مهم‌ترین مشکلات دوران یائسگی، استئوپوروز و پوکی استخوان است که از عوامل مهم در ایجاد آن، کاهش میزان هورمون استروژن بعد از یائسگی بوده که سبب کاهش جذب کلسیم می‌شود.
بر اساس مطالعات انجام شده مشخص گردیده است که در ۲۰ سال اول بعد از يائسگي حدود ۳۰ درصد كاهش توده استخـواني ايجـاد مي‌‌شود و اين مي‌‌تواند زمينه‌ساز شكستگي باشد. سابقه فاميلي پوكي استخوان، سابقه شكستگي افزايش سن، مصرف سيگار، سفيد پوست بودن و نژاد، كاهش استروژن، وزن پائين عوامل خطرساز شكستگي مي‌‌باشند. سابقه شكستگي لگني در مادر بخصوص بعد از ۵۰سالگي، مصرف داروهاي ضد صرع، پركاري تيروئيد و كاهش توده استخواني خطر شكستگي را بالا مي‌‌برد.
توصیه پزشک
- اندازه‌گيري تراكم استخواني در زنان يائسه و بالاي ۶۵ سال در فواصل ۵ سال يـكبار
- ورزش در تمام گروه‌هاي سني كه بايد با فشـار وزن همـراه باشد نيم ساعت سه بار در روز، مصرف كلسيم ۱۰۰۰ ميلي‌گرم در دوران يائسگي و ۱۵۰۰ ميلي‌گرم
- مصرف ويتامين D 400- 800 واحد با كلسيم
- در موارد شديد، مصرف استروژن با داروهاي ديگري كه جذب كلسيم را روي استخـوان افزايش مي‌‌دهد
مشکلات روحی و اختلالات خلق‌وخو
بسیاری از خانمها با فرارسیدن به دوران یائسگی، نگران پیری می‌شوند و موجب اختلالات خلق‌وخو و افسردگي در اين دوران می شود.
توصیه پزشک
استفاده از یک رژیم غذایی سالم و متعادل، پرهیز از مصرف سیگار و الکل، دوری از شرایط پراسترس، شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، معاشرت با دوستان و مهمتر از همه ورزش روزانه (به ویژه ورزش‌هایی چون پیاده‌روی، شنا و …) و نیز با درمان دارويي از جمله فلوكسيتين ، قابل کنترل بوده و به حفظ روحیه‌ای شاداب کمک می‌کند.
اختلال در روابط زناشویی
پس از یائسگی، تمایلات جنسی مقداری کاهش پیدا می‌کنند. از طرفی به دلیل کاهش ترشحات زنانه، خشکی واژن پدید می‌آید و گاهی سبب ایجاد درد و ناراحتی به هنگام نزدیکی می‌شود و این موضوع می‌تواند بر روابط زناشویی تأثیر بگذارد.
بیماریهای قلبی عروقی
در زنان يائسه ميزان مرگ‌ومير ناشي از بيماري‌هاي عروق قلبي سه برابر مرگ نـاشي از سرطان پستان و ريه مي‌‌باشد به نحوی که از هر ۵ زن در سنين يائسگي يك نفر دچار بيماري‌هاي قلبي يـا عروقي مي‌‌شود.
استروژن با کاهش کلسترول تام و کلسترول بد یا LDL و افزایش کلسترول خوب یا HDL در سلامت قلب نقش دارد. زمانی که سطح استروژن در طی یائسگی کاهش می‌یابد ممکن است سطح کلسترول تام بالا رفته و احتمال خطر بیماری قلبی، سکته و سایر بیماریهای قلب و عروق افزایش یابند. سابقه فاميلي بيماري‌هاي قلب و عروق، فشارخون بالا، مصرف سيگار، بيماري قند، كلستـرول و چـربـي بـالاي خـون و چاقي نیز از عوامل تشدید این اتفاق در این دوران مي‌‌باشند.
توصیه پزشک
- خودداری از استعمال دخانیات مانند سیگار و قلیان، ورزش منظم، کاهش مصرف چربی و نمک و افزایش مصرف میوه و سبزی و غذاهای حاوی فیبر (مانند نان‌های سبوس دار)
- با تغيير رژيم غذايي و كاهش وزن مي‌‌توان شانس بيماري‌هاي قلبي عروق را در دوران يائسگي كاهش داد.
- خطر بيماري‌هاي قلبي عروقي در زنان با كلسترول بالاتر از mgrdl 256 سه برابر زنان با كلسترول نرمال مي‌‌باشد.
- خطر بيماري عروق قلبي بعد از سن ۷۵ سالگي با ميزان كلسترول تغيير نمي‌يابد و نيازي به غربالگري چربي خون در اين دوران نيست.
- ورزش منـظم، پيـاده‌روي به مدت نيم‌ساعت يا شنا و پياده‌روي تند روزانه به كاهش سطح كلسترول كمك مي‌‌نمايد و ميزان سكته با ورزش منظم ۳۰ درصد، بيماري عروق قلبي ۴۰ درصد كاهش مي‌‌يابد.
بی اختیاری ادراری
ممکن است با از دست رفتن کشش پذیری پیشابراه و واژن فرد دچار بی‌اختیاری ادرار شود. بی‌اختیاری ادرار ممکن است همراه با نیاز به سریعتر رفتن به دستشویی باشد یا اینکه به هنگام سرفه، خنده یا بلند کردن اجسام ایجاد شود.
تغییرات ظاهری
بعد از یائسگی چربی تجمع یافته در ران و لگن به بالاتر از کمر و شکم منتقل می‌شود، ممکن است فقدان احساس پری سینه‌ها، نازکی موها و چین و چروک پوست ایجاد شود. سطح استروژن کاهش می‌یابد ولی بدن به تولید مقادیر کم هورمون مردانه تستسترون ادامه می‌دهد در نتیجه ممکن است موی ضخیم روی چانه، لب فوقانی، سینه و شکم رشد کند.
یائسگی زودرس
وقتی یائسگی به دلایلی از جمله نارسایی زودرس تخمدان، آسیب‌دیدگی تخمدانها به‌خاطر شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی ، برداشتن تخمدانها با جراحی، مواد مخدر، بیماریهای مزمن، تومورهایی در هیپوفیز و هیپوتالاموس، اختلالات روانی و سایر بیماریهای نادر و ناشناخته، قبل از سن ۴۰ سالگی اتفاق می‌افتد؛ به آن یائسگی زودرس می‌گویند.
از جمله علائم یائسگی زودرس، اختلالات خلق، خشکی واژن، تغییراتی در هوش، گرگرفتگی، کاهش میل جنسی و اختلالات خواب می باشد که با انجام آزمایشاتی که می‌توانند سطح بالای هورمون محرک فولیکول (FSH) و سطح استرادیول پایین را نشان دهند؛ می توان آنرا تشخیص و از بیماریهای ناشی از آن، از جمله سرطان، ناباروری و پوکی استخوان ، پیشگیری نمود. شایان ذکر است که هیچ درمانی وجود ندارد که بتواند یائسگی زودرس را بصورت قطعی متوقف یا از آن جلوگیری کند ولی هورمون درمانی و سایر درمان‌ها می‌توانند علائم یائسگی زودرس را کاهش دهند.
توصیه‌های تغذیه ای و دارویی:
با توجه به تغییرات هورمونی بانوان در این دوران، چکاپ و مراقبتهای دوره ای زیر نظر پزشک متخصص ، ضروری می باشد. از جمله توصیه های تغذیه ای و درمانی خانم دکتر مریم افقهی برای دوران یااسگی شود عبارتند از :
- ترکیبات موجود در سویا و مکمل‌های آن مشابه هورمون استروژن عمل کرده و می‌توانند به کاهش عوارض یائسگی خصوصاً پوکی استخوان و بیماریهای قلبی کمک کنند. بر خلاف داروهای هورمونی چنانچه سویا و مکمل‌های آن به درستی مصرف شوند، خطرات هورمون درمانی را به همراه نخواهند داشت. سویا دارای مواد مغذی با ارزشی مانند پروتئین است. هنگامی که سویا به همراه برنج مصرف می‌شود، پروتئین آن با پروتئین فراورده‌های حیوانی برابری می‌کند
- به دلیل افزایش نیاز به کلسیم در این دوران مصرف کافی شیر ولبنیات در رژیم غذایی روزانه توصیه می‌شود
- ویتامین دی برای جذب کلسیم ضروری است. این ویتامین از طریق منابع غذایی و هم از طریق تابش نور خورشید به پوست ساخته می‌شود. چنانچه فردی روزانه حدود۲۰ دقیقه در معرض تابش نور مستقیم خورشید قرار بگیرد، جهت تولید ویتامین کفایت می‌کند.
- ورزش منظم یکی از عوامل مهم برای افزایش جذب کلسیم و افزایش تراکم استخوان‌ها است.
- نوشابه‌های گازدار (حتی انواع رژیمی) از جذب کلسیم غذا جلوگیری می‌کنند. پس بهتر است تا حد امکان از نوشابه‌های گازدار محدود شوند.
- استعمال دخانیات و مصرف الکل برای همه افراد، درهرسنی و هر شرایطی ضرر دارد. از جمله عوارض استفاده از این مواد، تشدید پوکی استخوان است؛ بنابراین بایستی ازمصرف آنها خودداری گردد.
- غذاهای دریایی سرشار از اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که می‌توانند به سلامتی قلب و عروق کمک کنند. مصرف ماهی حداقل ۲ بار در هفته می‌تواند بسیار سودمند باشد
- درمان هورمون جايگزيني با استفاده از استروژن تنها، در خانم‌‌هايي كه رحم دارند ممكن است باعث ايجاد تغييرات در رحم و احتمال ايجاد سرطان رحمي شود به اين جهت همراه با استروژن در خـانـم‌‌هايي كه قـبلاً تـحـت رحم‌برداري واقع نشده‌اند پروژسترون تجويز مي‌‌شود.
- استفاده از استروژن و پروژسترون باعث بهبود علائم يائسگي مي‌‌شود ولي مصرف طولاني مدت اين تركيبات هورموني ممكن است باعث درد پستان و تغييرات در پستان و نهايتاً خطر سرطان پستان گردد.
