اسپرم و تخمک
نوزاد انسان زندگی را به‌صورت یک نطفه شروع می‌کند و با تقسیماتی که به طور مستمر در آن انجام می‌شود نطفه به جنین تبدیل می‌شود. تشکیل نطفه طی فرآیندی به نام لقاح صورت می‌گیرد. پس از رابطه جنسی اسپرم‌هایی که از دهانة رحم وارد رحم شده‌اند به سمت لوله فالوپ حرکت می‌کنند؛ اگر یکی از اسپرم‌ها پس از ورود به لولة فالوپ بتواند از دولایة آن عبور کند سرانجام به تخمک می‌رسد و می‌تواند تخمک را بارور کند. بارور شدن تخمک باعث تغییر حالت در دیوارة خارجی تخمک می‌شود و از ورود سایر اسپرم‌ها به داخل تخمک جلوگیری می‌کند. با ورود سر اسپرم به تخمک هسته تخمک با هسته زامه ادغام می‌شود و نطفه شکل می‌گیرد.
اسپرم
سلول‌های جنسی (گامت) موجود مذکر اسپرم (Sperm) یا زامه نام دارد. اسپرم در غده جنسی (بیضه) ساخته می‌شود و در اپیدیدیم تکامل پیدا می‌کند. اسپرم تولید شده همراه با منی از بدن خارج می‌شود. اسپرم تک‌دسته است و برای حرکت فروکتوز موجود در منی را در میتوکندری‌های خود می‌سوزاند و به انرژی تبدیل می‌کند. تولید اسپرم جزو طولانی‌ترین و پیچیده‌ترین فرایندهای بدن به شمار می‌رود که با تخصصی‌شدن سلول‌های اولیه در دوران جنینی آغاز می‌شود و بعد با اسپرم‌سازی و تمایز اسپرم در بیضه‌ها در دوران بلوغ ادامه پیدا می‌کند.
اسپرم چگونه تولید می‌شود
زمانی که مرد به سن بلوغ می‌رسد ساخت اسپرم با تعداد ۱۲۵ میلیون در روز (۱۵۰۰ اسپرم در ثانیه) در بدن او آغاز می‌شود و تا پایان عمر ادامه دارد. فرایند تکامل اسپرم در اطراف دیواره‌های لوله‌های سمینیفر انجام می‌شود. اسپرم بالغ در لوله اپیدیدیم که پشت بیضه قرار دارد، نگهداری می‌شود. اسپرم‌های تولید شده از طریق برقراری رابطه جنسی از بدن خارج می‌شوند یا به داخل بدن بازجذب می‌شوند.
کاهش تولید اسپرم
عواملی مانند نشستن طولانی‌مدت، گرم‌شدن بیضه، بی‌تحرکی، تغذیه و اضافه‌وزن باعث کاهش تولید اسپرم می‌شود. کاهش تولید اسپرم در مردان صرفاً منجر به ضعف قدرت باروری نمی‌شود. انجام فعالیت‌های بدنی مانند ورزش تأثیر بسزایی در تولید اسپرم دارد. خوب است بدانید اسپرم مرد در بدن خانم بین چهار الی پنج‌روز زنده می‌ماند؛ اما در محیط بیرون مدت زیادی زنده نمی‌ماند. دلایل کاهش اسپرم در مردان به شرح زیر است:
- اضافه‌وزن
- سیگار
- استرس
- نوشیدنی‌های کافئین‌دار
- سموم محیطی
اسپرم از چه اندامک‌هایی تشکیل شده است؟
اسپرم مردان به چهار بخش سر اسپرم، قسمت میانی اسپرم، گردن اسپرم و دم اسپرم تقسیم می‌شود. در ادامه مطلب به معرفی هر قسمت می‌پردازیم:
سر اسپرم
سر بیضی‌شکل اسپرم بین ۵ تا ۸ میکرومتر طول دارد و از دو بخش آکروزوم و هسته تشکیل شده است. آکروزم ۴۰ تا ۷۰ درصد قسمت سر اسپرم را به خود اختصاص می‌دهد و حاوی آنزیم پروتئولیک برای ازبین‌بردن پوشش خارجی تخمک است. هسته اسپرم نیز از ۲۳ کروموزوم تشکیل شده که با ورود به تخمک و ایجاد لقاح زیگوت ۴۶ کروموزومی را ایجاد می‌کند.
قسمت میانی اسپرم
قسمت میانی اسپرم از بخش‌های مختلفی مانند ۱۰ تا ۱۴ پیچ میتوکندری و آنولوس (یک سانتریول حلقه‌ای) تشکیل شده است. آنولوس به‌عنوان یک ساختار تثبیت‌کننده برای حفظ ثبات دم عمل می‌کند.
گردن اسپرم
گردن اسپرم یک مرکز فیلامانی با تعداد زیادی میتوکندری در اطراف آن دارد. میتوکندری‌های گردن اسپرم انرژی لازم برای حرکت اسپرم را تولید می‌کند. گردن اسپرم از سانتریول معمولی و سانتریول غیرمعمول تشکیل شده است.
دم اسپرم
دم اسپرم یا ناژک طولانی‌ترین بخش اسپرم است و حدود ۵۰ میکرومتر طول دارد. دم اسپرم با انجام حرکات موج مانند به اسپرم برای جابه‌جایی و رسیدن به تخمک کمک می‌کند. اگر دم دچار اختلال شود باروری با مشکل مواجه می‌شود.
تخمک
سلول جنسی موجود مؤنث تخمک یا آووم (Egg cell یاOvum )نام دارد. زمانی که تخمک و اسپرم با هم ترکیب می‌شوند هسته نخستین جنین یا زیگوت را به وجود می‌آورند. تخمک زن سلول نسبتاً بزرگی است (0.1 میلیمتر قطر دارد)؛ زیرا در تخمک مواد غذایی بسیاری انباشته شده است. در سطح تخمک پادگن‌هایی وجود دارد که با اسپرم مرد آمیزش می‌کند. جالب است بدانید وقتی نوزاد دختر متولد می‌شود تخمک فرزندی که در آینده به دنیا می‌آورد درون تخمدان او وجود دارد.
تخمک‌گذاری چیست
تخمک‌گذاری یا Ovulation زمانی اتفاق می‌افتد که تخمدان‌ها به دلیل تغییرات هورمونی سیگنال‌هایی را دریافت کنند. اگر زن مشکلات باروری نداشته باشد تخمک‌گذاری به‌عنوان چرخه قاعدگی در هر ماه رخ می‌دهد. تخمک‌گذاری ممکن است بیش از یک‌بار در ماه اتفاق بیفتد و یا حتی با وجود پریودی اصلاً اتفاق نیفتد به همین خاطر زمان تخمک‌گذاری می‌تواند پیچیده باشد. به طور معمول فرایند تخمک‌گذاری دو هفته قبل از شروع پریودی اتفاق می‌افتد.
تخمک‌گذاری چگونه انجام می‌شود
یک نوزاد دختر در بدو تولد یک تا دو میلیون تخمک نابالغ دارد که با رسیدن دختر به سن بلوغ و آغاز چرخه قاعدگی شروع به آزادشدن می‌کند. با اتفاق‌افتادن قاعدگی بدن زن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود و چرخه قاعدگی توسط هورمون‌هایی نظیر استروژن، پروژسترون و فولیکول تنظیم می‌شود. هورمون‌های یادشده نقش مهمی در چرخه پریودی دارند و به تخمک اجازه بلوغ و آزادسازی می‌دهند. تخمک بالغ شده به لوله‌های فالوپ می‌رود و اسپرم موجود در دستگاه تناسلی زن آن را بارور می‌کند. خوب است بدانید سلول اسپرم باید ۱۲ الی ۲۴ ساعت بعد از تخمک‌گذاری، تخمک را بارور کند.
علت کاهش ذخیره تخمدان
همان‌طور که گفتیم ذخیره تخمدان در زمان تولد بین ۱ الی ۲ میلیون است؛ اما این تعداد در ابتدای دوران بلوغ به ۴۰۰ هزار تخمک کاهش میابد. در صورت طبیعی و منظم بودن سیکل قاعدگی، در دوران تخمک‌گذاری یک تخمک آزاد می‌شود. در زمان یائسگی ذخیره تخمدان به هزار تخمک می‌رسد، تخمک‌های باقی‌مانده هرگز بالغ نمی‌شوند و فرایند تخمک‌گذاری و به دنبال آن چرخه پریودی متوقف می‌شود. به‌عبارت‌دیگر فرد توانایی باروری خود را از دست می‌دهد. در ادامه به برخی دیگر از دلایل کاهش ذخیره تخمدان اشاره می‌کنیم:
- استعمال دخانیات
- جراحی تخمدان
- اندومتریوز
- درمان‌های تهاجمی مانند شیمی‌درمانی
- بیماری‌های ژنتیکی
کلام آخر
یکی از بهترین اتفاق‌های ممکن در زندگی زوجین، پدر و مادر شدن آنها است. شاید در نگاه اول مسِئله فرزندآوری ساده به نظر برسد؛ اما این‌طور نیست عوامل گوناگونی باید دست‌به‌دست هم بدهند تا جنین تشکیل شود و به تکامل برسد. زوجین باید پیش از اقدام به بارداری برای اطمینان از نرمال بودن شرایط به پزشک مراجعه کنند.
